Waarom ben je wie je bent? Is dat aanleg of opvoeding?
Geschreven door René Kahn, uitgave Balans in 2011, ISBN 978 94 600 3295 0.
Steeds meer wordt duidelijk over de biologische bouwstenen van het leven en daarbinnen ook over de menselijke soort, ofwel over onszelf. Het is prachtig dat we actief levend weefsel in onze hersenen in een scan kunnen zien oplichten. En erfelijke factoren tot op de genen nauwkeurig kunnen onderscheiden. De nieuwe begrippen dringen door in ons dagelijks taalgebruik. We geven er verklaringen mee voor ons gedrag en daarbij horende eigenaardigheden. Op persoonlijk niveau klinken ze soms als een goeie smoes. Om te kunnen onderscheiden wat daar reëel van is, is een flinke portie nieuwsgierigheid nodig. Want de feitelijke werkelijkheid is nogal ingewikkeld.
In dit boek neemt psychiater René Kahn ons mee op onderzoek, naar een oude queeste in de psychologie, namelijk de vraag hoe wij gevormd zijn door “nature” of “nurture”, anders gezegd, door de genen of door de opvoeding. In de psychologie zijn ook modes of richtingen te onderscheiden. In de jaren ’70 was de nurture-benadering dominant, die zich vooral richtte op ontwikkeling, opvoeding en educatie. De laatste jaren heeft de nature-benadering meer de aandacht, gefascineerd als we zijn door de met nieuwe technologie zichtbaar gemaakte beelden en inzichten.
Bij het eerste voorbeeld al, blijkt dat het niet gaat om een of-of vraagstuk. Hoe muzikaal we zijn, wordt bepaald door de erfelijke aanleg maar ook hoe die al van jongs af wordt gestimuleerd. Dat geldt ook voor genetische kwetsbaarheden. Kan je stellen dat criminaliteit erfelijk is? Of verslaving? Waarom ontwikkelt iemand met een soortgelijke erfelijke aanleg een te kort lontje en een ander niet? Waarom wordt iemand psychotisch, of dement, en een ander met dezelfde erfelijke belasting niet?
Misvattingen over dit soort vragen en foute inzichten hebben grote impact. Eenzijdige aandacht voor “nature” leidde er in de jaren ’70 toe, dat moeders van psychotisch geworden kinderen zich als schuldig voelden aangekeken. De kijk op jointjes als onschuldig genotsmiddel is omgedraaid sinds duidelijk werd dat het essentiële bestanddeel van de softdrug, THC, het ontstaan van psychoses triggert, bij wie daar vatbaar voor is.
Een nuchtere en rationele aanpak voert in dit onderzoek de boventoon. Om meer te begrijpen hoe de erfelijke aanleg uitpakt, is in het verleden gebruik gemaakt van tweelingenonderzoek, dierproeven en experimenten die we niet allemaal als even ethisch verantwoord ervaren. De nieuwste inzichten ontstaan door confrontatie van resultaten en inzichten uit oud en nieuw onderzoek. Door, in het zogeheten GROUP-onderzoek, samenwerkende universiteiten in Nederland wordt vooraanstaand onderzoek gedaan naar de oorzaken en remedies in het omgaan met psychoses.
Het blijkt dat psychische ziekten maar ook weerbaarheid, soms al lang voor het tot uiting komt, vastligt in onze hersenen en afhankelijk is van ervaringen vanaf de vroege jeugdjaren. De omgeving kan ervoor zorgen dat erfelijke eigenschappen tot ontwikkeling komen. Soms is het effect van blootstelling aan ervaringen onomkeerbaar. Het gaat om een subtiel en complex samenspel waar we steeds meer inzicht in krijgen waar maar lang niet alles vanaf weten.